HV119 - THỰC CHẤT quan trọng hơn TÊN GỌI

Bài 1 - Quốc gia Việt Nam: 18 lần ban nền “độc lập”

Mùa thu năm 1945, khi đem quân sang xâm lược Việt Nam lần nữa, thực dân Pháp rất chủ quan. Tướng Leclerc, Tổng chỉ huy Quân viễn chinh Pháp ở Đông Dương, “nghĩ rằng chiến dịch của ông chỉ là một cuộc hành quân càn quét đơn giản (a simple mopping-up operation) kéo dài không quá 4 tuần lễ”(1). Mùa hè năm sau, khi gặp nhau ở Hội nghị Fontainebleau, Trưởng phái đoàn Pháp Max André lớn tiếng đe dọa Trưởng phái đoàn Việt Nam Phạm Văn Đồng: “Người Việt Nam các anh đừng có quá ảo tưởng. Nếu các anh không biết điều, chúng tôi chỉ cần tiến hành một cuộc hành quân cảnh sát (une simple opération de police). Trong 8 ngày, chúng tôi sẽ trị các anh”(2).

Bế tắc quân sự

Nhưng thực tế không diễn ra như ý muốn của Pháp. Họ vấp phải cuộc kháng chiến ngoan cường của đại đa số nhân dân Việt Nam quyết tâm bảo vệ nền độc lập mà Cách mạng tháng Tám vừa đem lại. Tình hình đó được nhiều sử gia phương Tây phản ánh, như: “Vì chiến tranh Đông Dương là một cuộc chiến tranh tái chiếm thuộc địa (une guerre de reconquête coloniale) nên người dân bản xứ dành thiện cảm cho những người chiến đấu chống lại chủ nghĩa thực dân, chứ không phải cho những kẻ muốn làm sống lại chủ nghĩa đó” (Louis Saurel)(3).

“Đa số dân chúng vẫn ủng hộ Hồ Chí Minh… Phần lớn những người Việt Nam quốc gia không cộng sản vẫn xem Hồ Chí Minh là lãnh tụ duy nhất của họ trong cuộc chiến đấu chống Pháp” (Ellen J. Hammer)(4).

Ngay cả các chính khách Mỹ, những người ủng hộ và tài trợ cho Pháp chống lại Việt Minh, cũng phải thừa nhận thực tế đó.

Chẳng hạn, nhà ngoại giao kỳ cựu William C. Bullit viết trên tạp chí Life số ra ngày 26-12-1947: “Hiện nay, hàng triệu người Việt Nam đang đi theo Hồ Chí Minh vì ông là biểu tượng của cuộc kháng chiến chống Pháp”(5).

Tuyên bố về chính sách ở Đông Dương của Bộ Ngoại giao Mỹ cũng viết: “Người cộng sản Hồ Chí Minh là nhân vật mạnh nhất và có lẽ có năng lực nhất ở Đông Dương… đang được đa số đáng kể nhân dân Việt Nam ủng hộ”(6).

Đi Việt Nam về, thượng nghị sĩ Mỹ (sau này là tổng thống) John F. Kennedy tuyên bố trước Quốc hội Mỹ rằng Việt Minh là “một kẻ thù có mặt khắp nơi đồng thời chẳng thấy ở đâu hết, [bị Mỹ gọi là] ‘kẻ thù của nhân dân’ nhưng lại được nhân dân có thiện cảm và bí mật ủng hộ”(7).

Tổng thống Dwight D. Eisenhower đồng ý với J.F. Kennedy khi ông viết trong hồi ký: “Kẻ thù được nhiều thiện cảm của nhân dân và nhiều người giúp đỡ họ bằng cách cung cấp chỗ nương náu và thông tin… Nếu bầu cử được tổ chức trong thời chiến đấu, có lẽ 80% dân chúng sẽ bỏ phiếu bầu người cộng sản Hồ Chí Minh làm lãnh tụ của họ…”(8).

Pháp mở hết cuộc hành quân này đến chiến dịch khác, “tiêu hơn một nửa ngân sách quân sự của họ tại Đông Dương, nhưng chiến tranh du kích vẫn tiếp diễn, và vào cuối năm 1949, phần lớn lãnh thổ vẫn nằm trong tay lực lượng Hồ Chí Minh. Tình hình của Pháp ở Đông Dương là nghiêm trọng… Họ rơi vào thế bế tắc về mặt quân sự”(9).

Lá bài Bảo Đại

Không thể giành thắng lợi bằng quân sự, Pháp sử dụng thêm “lá bài Bảo Đại” (la carte Bao Dai) với nhiều dụng ý:

Đối với dư luận Việt Nam, Pháp muốn biến chiến tranh tái chiếm thuộc địa thành một cuộc nội chiến giữa những người Việt Nam yêu nước kháng chiến với những người Việt Nam cộng tác với Pháp (mà họ gọi là “những người quốc gia, chống Cộng”) nhằm thực hiện chủ trương “chia để trị”, “dùng người Việt Nam đánh người Việt Nam”. Tướng Valluy, người thay tướng Leclerc từ tháng 7-1946, không giấu diếm ý đồ đó: “Cần gây ra một thứ nội chiến (quelle sorte de guerre civile) giữa những người Việt Nam với nhau”(10).

Trên trường quốc tế, Pháp làm như đang tiến hành một cuộc chiến tranh ý thức hệ, đưa nó vào quỹ đạo của chiến tranh lạnh cho phù hợp với chính sách ngăn chặn cộng sản (the containment policy) của Mỹ. Họ muốn Mỹ công nhận “họ là những người bảo vệ nền văn minh phương Tây ở Viễn Đông và như thế họ có quyền được Mỹ viện trợ không chỉ ở châu Âu [theo Kế hoạch Marshall] mà còn ở Đông Dương nữa”(11).

Pháp chọn Bảo Đại là thủ lĩnh của phe quốc gia, vì ông này - như nhận xét của sử gia Philippe Devillers - “nhu nhược, không có ý chí, mềm mỏng và dễ sai khiến”(12). Là cháu nội của vua Đồng Khánh và là con của vua Khải Định, trong 20 năm (1925-1945) ngồi trên ngai vàng, Bảo Đại cũng là một vua bù nhìn không kém gì cha ông của mình. Cho nên, khi Cách mạng tháng Tám thành công, ông ta không khỏi lo lắng nghĩ tới số phận bi thảm dành cho các ông vua như Louis XVI hay Nicolas II(13). Nhưng cách mạng Việt Nam có cách cư xử nhân đạo với cựu hoàng, tạo điều kiện cho ông ta đóng góp vào công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc: ông ta không mất mạng như các đồng cấp của ông ta ở Pháp và Nga, ngược lại, được mời ra Hà Nội làm cố vấn tối cao cho Chính phủ nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Một số quan lại cấp cao trong triều đình Bảo Đại như cựu Thượng thư Bùi Bằng Đoàn, cựu Khâm sai Phan Kế Toại, cựu Tổng lý Ngự tiền văn phòng Phạm Khắc Hòe… một lòng một dạ phụng sự dân tộc đến cuối đời. Tuy Bảo Đại long trọng tuyên bố chiều ngày 30-8-1945 trước Ngọ môn (Huế) “từ nay Trẫm lấy làm vui được làm dân một nước độc lập, quyết không để ai lợi dụng danh nghĩa của Trẫm hay danh nghĩa của Hoàng gia mà lung lạc quốc dân nữa”(14), nhưng - theo hồi ký của Trần Văn Đôn - “Bảo Đại cố liên lạc với Sainteny, người đại diện của Pháp, vì ông được các phụ tá của ông bí mật báo tin rằng Pháp muốn giúp ông chống lại Hồ Chí Minh”(15). Nhân một chuyến đi công tác ở nước ngoài, ông ta quyết định không quay trở lại Hà Nội. Sử gia Philippe Devillers cho biết: “Từ tháng 4-1946, dưới cái tên Vĩnh Thụy, ông ta sống ở Hồng Kông, bề ngoài tách khỏi mọi chuyện chính trị, chìm đắm trong sinh hoạt ồn ào của thành phố [thuộc địa] nước Anh. Cờ bạc, phụ nữ và thể thao vẫn là những thú giải trí chính của ông ta, mặc dù tài chính của ông ta dường như không mấy sáng sủa”(16). Vì vậy, ông được mọi người biết đến với xú danh “hoàng đế các hộp đêm” - empereur des boîtes de nuit(17), night club emperor(18).

Để chơi “lá bài Bảo Đại”, trong năm 1947, Pháp tiến hành hai hoạt động phối hợp với nhau.

Về mặt chính trị, tháng 6-1947, Cao ủy Pháp Bollaert đích thân sang Hồng Kông để lôi kéo Bảo Đại. Ông này chấp nhận về nước. Ngày 6-12, hai “B” - Bollaert và Bảo Đại - ký tuyên bố chung và nghị định thư đặt cơ sở cho những cuộc thảo luận tiếp theo.

Về mặt quân sự, từ ngày 7-10-1947, trung tướng Raoul Salan chỉ huy một cuộc tấn công lớn (mang mật danh “Chiến dịch Léa”) với khoảng 15.000 quân, lên chiến khu Việt Bắc. “Kết quả của chiến dịch quy mô này là Pháp đã đánh vào chỗ không người”(19). Cả hai tham vọng của Pháp - bắt gọn ban lãnh đạo cuộc kháng chiến và tiêu diệt quân chủ lực Việt Minh - đều thất bại.

“Lá bài Bảo Đại” bị chống đối từ nhiều phái, không chỉ ở Việt Nam mà cả ở Pháp, không chỉ bởi phía cách mạng mà cả bởi phe thực dân. Nhân sĩ trí thức yêu nước ở Sài Gòn, Đảng Cộng sản Pháp, cánh tả của Đảng Xã hội Pháp… đòi Chính phủ Paris phải thương thuyết ngay với Chính phủ Hồ Chí Minh để chấm dứt “cuộc chiến tranh dơ bẩn” (la sale guerre), trong lúc những người Pháp chủ đồn điền, xí nghiệp, công chức cao cấp ở Việt Nam lại sợ “lá bài Bảo Đại” làm mất đi những đặc quyền đặc lợi của họ, đòi tiếp tục chiến tranh…

Do đó, mãi đến ngày 8-3-1949, Pháp và Bảo Đại mới đạt được Hiệp định Élysée, theo đó, Pháp ban nền “độc lập” cho Quốc gia Việt Nam. Sau đó, Bảo Đại về nước, lập chính phủ do ông ta làm quốc trưởng kiêm thủ tướng.

Trong 6 năm 3 tháng tồn tại (từ ngày 1-7- 1949 đến 26-10-1955), Quốc gia Việt Nam có đến 11 chính phủ thay nhau dựng lên sụp xuống, trung bình mỗi chính phủ chỉ sống không tới 7 tháng(20).

“Nền độc lập của một nước chư hầu”

Các sử gia phương Tây đã nhận định như thế nào về Quốc gia Việt Nam của Bảo Đại?

“Quốc gia Việt Nam này không phải là một nước quân chủ, cũng chẳng phải là một nước cộng hòa. Nó không có cơ sở nhân dân, không có Quốc hội - ngay cả một Quốc hội mang tính tư vấn cũng không có -, không có Hiến pháp và, trong nhiều năm, không có ngân sách… Nó phụ thuộc hoàn toàn vào quân đội, cảnh sát và kho bạc của Pháp” (Philippe Devillers)(21).

“Cái giả vờ là nền độc lập… dần dần biến thành một xứ bảo hộ kiểu mới (néo-protectorat)… Nền độc lập ấy chỉ là vỏ ngoài: đó là nền độc lập của một “nước chư hầu” (satellite). Có hết mọi chức vị, mọi cơ quan, nhưng tất cả nằm trong tay những kẻ bù nhìn hay những nhân vật nhu nhược, mềm mỏng hay không có ý tưởng, thiếu sáng kiến và không được lòng dân” (Philippe Devillers)(22).