Huỳnh Sanh. P. Đa Kao – Q.1, hỏi: Tôi thấy câu “Hiền tài là nguyên khí của quốc gia…”, được nhắc đi nhắc lại nhiều lần. Xin hỏi nguyên khí là gì?
Có người bảo tôi, nguyên là nguồn và khí là khí cụ. Cũng có người bảo: Khí là khí, là không khí. Ý kiến này có đúng không?
GS Mai Quốc Liên, trả lời: Đó là những chữ đồng âm dị nghĩa thường gặp. Chữ nguyên 源 mới là nguồn, còn ở đây chữ nguyên viết 元. Chữ khí 器 mới là khí (cụ), còn khí 氣 (hơi thở, thể hơi, khí hậu, khí vận…), ta sẽ nói dưới đây.
Nguyên 元 là thứ nhất, là đứng đầu. Nguyên khí 元氣 chỉ cái khí đầu tiên, khi trời đất hỗn độn chưa phân, vũ trụ chưa hình thành. “Nguyên khí là khởi đầu của trời đất, là tổ của vạn vật” (Nguyên khí giả, thiên địa chi thủy, vạn vật chi tổ - Hán Việt đại từ điển, Thượng Hải, La Trúc Phong chủ biên, q.2, tr.214). Cũng phiếm chỉ khí của tự nhiên, vũ trụ, cho nên nguyên khí là thiên khí. Nguyên khí cũng chỉ tinh thần, tinh khí của con người. Trong Đông y, nguyên khí đối lập với tà khí. Cùng chỉ cả lực lượng vật chất, tinh thần của quốc gia, xã hội: “Đạo trị nước, trước tiên là bồi dưỡng nguyên khí” (Trị quốc chi đạo, tiên tại dưỡng kỳ nguyên khí).
Trong câu “Hiền tài là nguyên khí của quốc gia”, các nghĩa trên đều đúng. Duy, cho thật sát nghĩa, thì có lẽ nên hiểu là tinh thần, tinh khí, hoặc lực lượng tinh thần (và cả lực lượng vật chất) của quốc gia.
