Nguyễn Văn Bổng - Nhà văn chiến sĩ

MỘT DŨNG SĨ CÓ SỨC ĐI PHI THƯỜNG

Lời bạt của Tô Hoài viết cho Tuyển tập Nguyễn Văn Bổng: Nguyễn Văn Bổng cầm bút từ năm 1942 - nghĩa là cách đây già nửa thế kỷ, lúc tuổi 20 anh đã viết những truyện ngắn gửi báo Sài Gòn cho tờ Thanh Niên và Hà Nội cho báo Thanh Nghị: Dưới đáy sông Hương; Làm lại cuộc đời và đã in hai tập truyện ngắn Chuyện Ba Người bạn và Say nửa chừng (1944). Bốn mươi năm sau, Tô Hoài lại gặp Nguyễn Văn Bổng với một lịch lãm đằm thắm của người viết trong Sương mù Đà Lạt và Tiểu thuyết Cuộc Đời.

Bao nhiêu đau đớn băn khoăn khi anh viết tiểu thuyết Con Trâu ở Quảng Nam, ra Việt Bắc năm 1953 viết bút ký cải cách ruộng đất Cắm thẻ Đồng Câu và tiểu thuyết Bếp đỏ lửa. Anh đã viết hàng chục truyện dài, hàng trăm truyện ngắn, bút ký văn học với tấm lòng tha thiết qua các giai đoạn và sự kiện lớn của cách mạng nước ta. Một dũng sĩ có sức đi phi thường đã 5 lần vượt Trường Sơn từ Nam ra Bắc và từ Bắc vào Nam, trải qua hai cuộc trường chinh ác liệt, bút lực chừng ấy mà đến nay chịu treo kiếm ngồi một nơi chữa bệnh, tập đi, tập đứng và ngại ngùng khi ra khỏi nhà.

Tôi đã có nhiều dịp đi viết với Nguyễn Văn Bổng khi anh từ miền Nam ra Hà Nội dưỡng bệnh những năm cuối thập niên 60. Lúc ấy, anh khỏe và nhanh nhẹn, người sôi nổi và rắn rỏi đầy nghị lực. Có chuyến tôi, anh Bổng và các anh Nguyễn Tuân, Diệp Minh Châu, Đoàn Giỏi, Phạm Tường Hạnh lênh đênh trên biển gần một tháng trời qua các đảo Vân Đồn, Cô Tô trên vịnh Bắc Bộ. Năm ấy sau xuân Mậu Thân 1968, anh từ Sài Gòn lửa đạn ra. Chúng tôi đã bao dặm dài trên biển cả từ vịnh Hạ Long ra Biển Đông bị đế quốc Mỹ phong tỏa bằng thủy lôi và bom mìn.

ÔNG NGỜ VỜ BỜ

Nguyễn Văn Bổng là một con người sôi động, nhưng nói ít và nhiều suy tư của nhà giáo xứ kinh kỳ cũ. Anh Nguyễn Tuân, thường nói ông Ngờ Vờ Bờ (lấy ba chữ cái đầu N.V.B) có cái bút lực đầy ắp những thực tế sinh động trong suốt bao năm nằm gai, ngủ rừng, vượt sông Cửu Long vào sinh hoạt trong lòng địch và trăn trở, đau đời rút ruột, nhả tơ… Và cũng theo Tô Hoài: “Ở Nguyễn Văn Bổng ý thức sống và ngòi bút gắn bó kiệt cùng với đời viết. Những cái anh viết những năm gần đây cũng là kết tinh những hoạt động…”

Những cái tên trong mỗi sáng tác của Nguyễn Văn Bổng như Trần Hiếu Minh (một bút danh của Nguyễn Văn Bổng) cũng đã khiến bạn đọc hình dung độ rộng xa của thực tế lớn lao với người cầm bút thời đại. Những tập bút ký Cửu Long cuộn sóng, Đường đất nước, Sài Gòn ta đó, Ghi chép ở Tây Nguyên… Với những tập truyện ngắn, những tiểu thuyết Rừng U Minh, Sài Gòn 67, Áo trắng, Tiểu thuyết cuộc đời… Nguyễn Văn Bổng đã gửi vào đó trọn vẹn lẽ sống của người cầm bút.

Nguyễn Tuân và Nguyễn Văn Bổng, Hà Nội 1973. Ảnh trong bài do tác giả cung cấp.

Sinh thời bác Nguyễn rất yêu quý anh Bổng. Có một chuyện vui, mùa xuân 1971 tôi từ đường số 9 ra, chả là tôi có quen với anh em ở hải quân. Bác Nguyễn kiến trúc sư của các chuyến xê dịch, bác sai tôi liên hệ một chuyến đi các đảo trên vịnh Bắc Bộ. Vì lúc ấy bờ biển nước ta, các cảng đều bị giặc Mỹ phong tỏa bằng thủy lôi. Nếu không đi với bộ đội Hải quân thì không có cách gì đi trót lọt. Bộ đội Hải quân ở cảng Vân Đồn cho chúng tôi, đoàn nghệ sĩ một chiếc tàu T154 Hải quân đã đưa Bác Hồ và nhà du hành vũ trụ Ti Tốp đi trên vịnh Hạ Long. Chiếc tàu đặc biệt này sẽ đưa vào bảo tàng về Bác (Đây là chuyến đi cuối cùng để rồi không đi nữa). Chúng tôi được vinh dự ấy. Sau khi thành lập đoàn gồm có: Nguyễn Tuân, Diệp Minh Châu, Đoàn Giỏi, Phạm Tường Hạnh, Duy Đức (nhiếp ảnh), bác Nguyễn báo tôi mời ông Ngờ Vờ Bờ nữa. Thế là trong đoàn có nhà văn, có nghệ sĩ và họa sĩ cùng đi.

Tàu đi các đảo gặp mùa gió bão, sóng lừng lên cao, có khi như muốn đánh vỡ cả con tàu. Tất cả chúng tôi đều say sóng, riêng ông Ngờ Vờ Bờ chỉ chếnh choáng thôi.

Khi con tàu ghé đảo Ngọc Vừng, cơn say sóng bớt đi, bác Nguyễn thấy Diệp Minh Châu đang ngồi ký họa, một cô công nhân tên là Xuân ở xí nghiệp cắt Vân Hải, cô Xuân là một công nhân trẻ có thành tích. Bác Nguyễn chợt hứng vui ra đề thi: “chơi Xuân trên đảo Ngọc”. Vì bác Diệp Minh Châu vẽ, còn Duy Đức chụp hình, chúng tôi múa rìu qua mắt thợ” làm thơ vậy!

Các bạn trên tàu Hải quân T154 cùng đi cho biết, chiếc tàu tuần dương này rồi sẽ đưa vào bến lưu niệm, vì đây là chiếc tàu được Bác Hồ cùng anh hùng vũ trụ Ti Tốp đã đi thăm vịnh Hạ Long trước khi Người mất.

Tôi cũng có khi “tháng rộng, ngày dài” rong ruổi cùng Nguyễn Văn Bổng những ngày đầu giải phóng ở TP. Hồ Chí Minh, đồng bằng và miền lục tỉnh, tổ chức cho anh và Tế Hanh ra tận đảo Phú Quốc bằng máy bay lên thẳng trong chuyến đi đầu năm 1976. Anh đã hồi tưởng lại những quãng đường khói lửa hôm qua, những tháng năm khổ ải và mộng mơ. Anh kể lại cho tôi nghe bao chuyện trong chiến trận Tết Mậu Thân, có nhiều lần bị địch bắt, nhưng được cơ sở giải thoát.

Có lần tại nhà của Lưu Nghi - nhà văn cơ sở nội thành - Nguyễn Văn Bổng vừa vào cửa, thì có người theo dõi cũng mò đến. Người này là bạn học thuở nhỏ ở quê nhà Quảng Nam. Người khách hỏi trực tiếp:

- Ông có phải là Nguyễn Văn Bổng - Đà Nẵng không?

- Không, thưa tôi không phải?

- Ơ, có lẽ bây giờ Nguyễn Văn Bổng ở Hà Nội, hoặc Mốt-cu, chứ đâu có đây. Người ấy xin lỗi thăm dò và nói như thế!

Ngay lúc ấy Nguyễn Văn Bổng giả vờ đi ra ngoài mua thuốc lá và thoát. Anh đã từng dùng Honda đi công tác từ Sài Gòn lên Dầu Tiếng và Bến Cát, Trảng Bàng và tìm người thân cho Tô Hoài. Có lần tôi và Đoàn Giỏi nghe tin anh đã hy sinh, mỗi lần uống rượu nhà ông Giỏi, tôi, Hoàng Trung Thông rót thêm một chén và thắp nén hương nhớ bạn cố tri. Nhưng vài tháng sau, anh em có người ra nói anh vẫn hoạt động trong nội thành Sài Gòn - Gia Định, thế là mừng vui quá đỗi.

ĐI XA

Khi anh ra Hà Nội, chúng tôi lại tổ chức liên hoan tại nhà bác Tuân. Tôi, Đoàn Giỏi, ông Nguyễn Sáng họa sĩ, mua giò lụa đến 90/B2 Trần Hưng Đạo lầu 2 và bác Nguyễn cho nửa chai “quốc lủi”, một ít cô-nhắc cùng mừng ngày gặp mặt sau bao tháng ngày xa cách, tử sanh cách biệt trong gang tấc. Giờ đây, mùa xuân này, các vị tiền bối ấy đã đi xa, chỉ còn tôi và Phạm Tường Hạnh ở “hai đầu nỗi nhớ!”, ngóng trông nhau trong ngày “chim én đưa thoi” vội vã này, nhưng giờ đây anh đã đi xa!.

Bến Nghé, Xuân 2011