Thấp thỏm chờ đợi xin giấy phép, rồi vào những ngày áp Tết Âm lịch, đạo diễn (ĐD) Cường Ngô (Mỹ) cùng ê-kíp gồm diễn viên Việt kiều Canada Thái Hòa Lê, chủ nhiệm phim người Thái Lan và quay phim người Ukraine đã “kéo quân” lên Sapa để thực hiện một số phim trong chùm phim ngắn mang tên Ngọc Viễn Đông (dựa theo các truyện ngắn của nhà văn Nguyễn Thị Minh Ngọc). Cường Ngô cũng như nhiều ĐD Việt kiều trước đó đã hăm hở về nước làm phim, tạo thành một làn sóng phim Việt kiều trong đời sống điện ảnh nước nhà…
ĐƯỢC KHÁN GIẢ TRONG VÀ NGOÀI NƯỚC ĐÓN NHẬN…
Công bằng mà nói, những năm gần đây, điện ảnh Việt Nam được người nước ngoài biết đến chủ yếu thông qua tác phẩm của các ĐD Việt kiều. Theo ĐD Đặng Nhật Minh, ĐD Việt kiều đầu tiên được giới điện ảnh nước ngoài chú ý đến là Lê Lâm với bộ phim ngắn Long Vân Khánh Hội làm năm 1980 tại Pháp và được giới thiệu trong chương trình Triển vọng của điện ảnh Pháp, tại Liên hoan phim Cannes năm đó.
Sau đó đến Hồ Quang Minh (quốc tịch Thụy Sỹ) với các phim Trang giấy trắng, Con thú tật nguyền, Bụi hồng, Thời xa vắng, tiếp theo là Nguyễn Võ Nghiêm Minh (ĐD phim Mùa len trâu), Trần Anh Hùng… Trần Anh Hùng đã tìm được chỗ đứng trong giới điện ảnh Pháp và cả thế giới với bộ phim đầu tay Mùi đu đủ xanh. Sau đó, anh mới về nước làm phim.
Năm 1999, sau bộ phim Xích lô từng bị phê phán ở Việt Nam, Trần Anh Hùng thực hiện bộ phim thứ ba, Mùa hè chiều thẳng đứng cũng tại Việt Nam. Thế hệ thứ ba ở lứa tuổi 7X, 8X, 9X sinh ra và lớn lên ở nước ngoài, được bố mẹ cho theo đuổi nghề điện ảnh, như Nguyễn Nghiêm Đặng Tuấn, Lê Quang Vinh, Vương Quang Hùng… “Số này chắc ngày càng nhiều”, NSND Đặng Nhật Minh nhấn mạnh.
Quả thực, vài năm nay, các ĐD trẻ được đào tạo bài bản ở nước ngoài liên tục về nước làm phim và tác phẩm của họ ít nhiều gây được dấu ấn, cả ở các giải thưởng trong nước và nước ngoài. Có thể kể đến Charlie Trực Nguyễn (Dòng máu anh hùng, Chuyện nhà tôi), Victor Vũ (Chuyện tình xa xứ), Vũ Trọng Khoa (14 ngày phép),... Những phim “made in Vietnam” phát hành được ra “rạp ngoại” thường gắn với tên tuổi nhà sản xuất hay ĐD Việt kiều, vì họ “thông tỏ” thị trường điện ảnh nước ngoài.
Cảnh trong phim Mùa len trâu của đạo diễn Nguyễn Võ Nghiêm Minh.
TRỞ THÀNH MỘT BỘ PHẬN CỦA ĐỜI SỐNG ĐIỆN ẢNH…
Trong số các phim của những ĐD người Việt ở nước ngoài, có phim được khán giả trong nước đón nhận nồng nhiệt, có những phim được tiếp nhận với thái độ có phần phân vân, dè dặt và cũng có những phim chưa làm cho khán giả quan tâm. “Nguyên nhân của thực trạng này thì có nhiều, nhưng có thể khẳng định được rằng, cách nhìn nhận và phản ánh hiện thực của những ĐD Việt kiều không hoàn toàn giống như cách nhìn của các ĐD trong nước. Và trong hầu hết các phim thành công, tư duy sáng tác và nghệ thuật biểu hiện của các ĐD đều đạt một mức độ mà giới nghề nghiệp điện ảnh quốc tế phải công nhận”, TS Trần Luân Kim - Chủ tịch Hội Điện ảnh Việt Nam nhận định trong một cuộc hội thảo do Viện phim Việt Nam tổ chức.
Việt kiều về nước làm phim có trở thành một xu thế hứa hẹn những thành công hay Việt Nam chỉ đơn thuần là nơi có chi phí sản xuất thấp nên thu hút những nghệ sĩ xa xứ trở về? “Với tư cách một ĐD, tôi khẳng định phim của họ đã có những tác động nhất định với điện ảnh trong nước. Từ phim của họ, chúng tôi nhìn nhận các vấn đề trong nước một cách “đời” hơn. Chúng ta cũng phần nào hiểu thế giới nghĩ gì về Việt Nam qua phim của họ. Ngoài ra, có người làm phim trong nước còn chịu ảnh hưởng phong cách của một số đạo diễn Việt kiều, đặc biệt là phim của Trần Anh Hùng”, NSƯT - ĐD Phi Tiến Sơn khẳng định.
Không thể phủ nhận phim của ĐD Việt kiều đã trở thành một bộ phận trong đời sống điện ảnh Việt Nam nhiều năm nay. “Những bộ phim của họ góp phần làm cho người nước ngoài hiểu về một Việt Nam có nền văn hóa đầy bản sắc, chứ không chỉ là một đất nước của chiến tranh. Có thể những phản ánh về văn hóa, lối sống… trong các phim này chưa “tới” như ai đó nhận xét, nhưng chúng ít nhiều đã gây được ấn tượng với khán giả nước ngoài. Ở một cách nhìn khác, có thể các ĐD Việt kiều đã “chuyển hóa” văn hóa Việt Nam theo cách cảm nhận riêng, gần với người bên ngoài để người xem đón nhận dễ hơn”, ĐD Hồ Quang Minh chia sẻ.
CÒN GẶP NHIỀU KHÓ KHĂN
Các giải thưởng điện ảnh trong nước gần đây đã khá thông thoáng khi không phân biệt phim của ĐD Việt kiều hay phim của ĐD trong nước và dành cho các nhà làm phim Việt kiều những “sân chơi” bình đẳng.
Tuy nhiên, Việt kiều về nước làm phim còn gặp không ít những lực cản. Trước hết, thủ tục xin giấy phép quay phim tại Việt Nam còn khá nhiêu khê. Hầu hết các ĐD nước ngoài, nếu không thông qua các đơn vị làm dịch vụ trong nước mà tự liên hệ làm phim thì cũng phải qua “cò”. Chỉ quay một phim ngắn nhưng chi phí bỏ ra xin giấy phép lên tới 3.000 - 4.000 USD. “Nếu không thiết tha với điện ảnh nước nhà và không... kiên trì thì chúng tôi đã bỏ cuộc từ lâu. Chúng tôi không ngờ về nước làm phim lại gặp khó khăn ngay từ khâu xin giấy phép”, một nhà làm phim Việt kiều thú thật.
Việt kiều về nước làm phim cũng chịu áp lực về chuyện tài chính. Cùng công việc nhưng tâm lý của người Việt là hét giá cao nếu người thuê mướn là Việt kiều. “Không ít anh em nghệ sĩ quan niệm, cát-sê đóng phim của Việt kiều phải khác phim trong nước. Tôi còn nhớ, tôi mời anh L.T tham gia với mức cát-sê tương đương các phim Việt Nam trả cho diễn viên trong nước. Anh đề nghị mức cao hơn, tôi đề đạt ý kiến với các đối tác nước ngoài nhưng họ không đồng ý. Đòi hỏi của anh là chính đáng nhưng tôi không thể thuyết phục nhà sản xuất hơn được nữa nên đành phải mời người khác.
Phim Dòng máu anh hùng của đạo diễn Charlie Trực Nguyễn.
Thực tế, Việt kiều đi xin tiền làm phim nên dự án của họ cũng trong tình trạng kinh phí eo hẹp chứ không như các dự án phim 100% vốn nước ngoài”, đạo diễn Hồ Quang Minh nhớ lại. Anh kể, có lúc anh bị sức ép từ phía các cộng sự Việt Nam và rơi vào trạng thái cực kỳ căng thẳng. “Phim đầu tay của tôi quay gần xong, có diễn viên không tiếp tục hợp tác, cứ “làm mình làm mẩy”. Tôi buộc phải cứng rắn.
Hồi quay Thời xa vắng, đi được nửa chặng đường, tôi không còn trợ lý và phó đạo diễn nữa. Tôi còn nhớ, nữ ĐD Việt Linh hồi ra Bắc làm Mê Thảo - Thời vang bóng kể với tôi, có lúc chị phát khóc, phải năn nỉ diễn viên quần chúng, cũng vì những lý do tương tự như tôi đã gặp”.
NÊN MỞ RỘNG CỬA
“Thu hút các ĐD Việt kiều về nước làm phim và kêu gọi các dự án phim nước ngoài vào Việt Nam giống như với các dự án kinh tế. Môi trường đầu tư càng thông thoáng bao nhiêu thì càng có nhiều dự án bấy nhiêu. Khi tiếng vang về các dự án thành công, phim đạt được các thành tựu thì người làm nghề biết đến Việt Nam nhiều hơn và chắc chắn sẽ quan tâm, tìm hiểu cơ hội đầu tư. Những dự án làm nửa chừng phải ngưng lại là gáo nước lạnh làm giảm nhiệt tình của các Việt kiều và người nước ngoài muốn vào Việt Nam làm phim”, đạo diễn Hồ Quang Minh bộc bạch.
Nữ đạo diễn của Hạt mưa rơi bao lâu Đoàn Minh Phượng bày tỏ hy vọng các hãng phim quốc doanh sẽ mở rộng cửa làm phim hơn cho các ĐD không phân biệt trong biên chế hay bên ngoài, đào tạo trong nước hay nước ngoài. “Việt kiều thay vì được xem là những yếu tố bên ngoài nên được công nhận ngang hàng với công dân trong nước, từ chối sự góp sức của họ là một phí phạm”, chị nhấn mạnh.
